„Bursztyn w Kotlinie Karpackiej w I połowie II tysiąclecia przed Chr.: forma – kontekst – znaczenie społeczne”

Grant Narodowego Centrum Nauki

 

Celem realizowanego od roku 2016 pod kierownictwem prof. UAM dr hab. Mateusza Jaegera projektu jest ilościowa i jakościowa analiza znalezisk bursztynowych z obszaru Kotliny Karpackiej (ze szczególnym uwzględnieniem dzisiejszej Słowacji, Węgier i Rumunii), w I poł. II tys. przed Chr. Podjęte studia stanowią aspektowe poszerzenie dotychczasowych badań autora nad społecznościami epoki brązu na wspomnianym obszarze. Program badawczy koncentruje się na zgromadzeniu informacji (w formie relacyjnej bazy danych) pomocnych w udzieleniu odpowiedzi na kluczowe, zdiagnozowane w toku dotychczasowych studiów autora, pytania. Dotyczą one przede wszystkim kulturowej waloryzacji bursztynu, kontekstu i strategii jego deponowania oraz dynamiki zmian znaczenia omawianego surowca w czasie (mierzonym w kategoriach chronologii absolutnej) i przestrzeni.

Z punktu widzenia metodyki projekt ma charakter interdyscyplinarny. Z jednej strony wykorzystane zostaną kompetencje przypisywane tradycyjnie warsztatowi archeologa – ocena typologiczna, krytyczna analiza tekstów i dokumentacji archeologicznej oraz znajomość teorii społecznych stosowanych w badaniach nad społecznościami pradziejowymi. Z drugiej strony natomiast projekt zakłada udział badań specjalistycznych, przyrodniczych. Analiza ich wyników stanowić będzie istotny element budowania modelu interpretacyjnego. Pakiet założonych metod obejmuje: datowania radiowęglowe (AMS) próbek pochodzących z kontekstów archeologicznych znalezisk bursztynowych, analizy spektrometryczne w podczerwieni (FTIR) zabytków bursztynowych, analizy typologiczne znalezisk z bursztynu, analizy statystyczne (analiza korespondencji) oraz analizy antropologiczne szczątków z grobów wyposażonych w przedmioty bursztynowe. Przyjętą perspektywą teoretyczną jest analiza sieci. Podejście to stanowić ma alternatywę dla dotychczasowych ujęć, bazujących w głównej mierze na modelu systemu światowego (centrum-peryferia). Analiza sieci pozwoli autorowi skupić się na badaniu określonych zjawisk w skali mikro oraz uchwycić lokalne czynniki determinujące tempo i charakter zmian w zakresie adaptacji bursztynu w poszczególnych regionach Kotliny Karpackiej. W ten sposób zostanie uzupełniona, uszczegółowiona i poddana weryfikacji przeważająca w literaturze przedmiotu narracja, w której Kotlina Karpacka stanowi przede wszystkim obszar transmisyjny, łączący północne i południowe krańce Europy.

Wybrane publikacje powstałe w ramach realizacji projektu:

Jaeger M., Znaleziska bursztynu ze środkowej epoki brązu na obszarze Węgier. Stan i perspektywy badań, Fontes Archaeologici Posnanienses 52, 41-50, 2016

Jaeger M., Middle Bronze Age Amber Finds in Hungary, [w:] Chellini R., Montanaro A. C. (red.), Le Vie dell’Ambra, Milleni. Studi di Archeologia Preistorica 7, Firenze-San Marino, 91-98, 2016

Jaeger M., Czebreszuk J., Piszora P., Kulcsár G., Small Links in a Long Chain. Amber Finds at a Vatya Culture Fortified Settlement, Kakucs-Turján (Central Hungary), [w:], Maran J., Băjenaru R., Ailincăi S.-C., Popescu A.-D., Hansen S. (red.), Objects, Ideas and Travelers Contacts between the Balkans, the Aegean and Western Anatolia during the Bronze and Early Iron Age.Volume to the memory of Alexandru Vulpe. Proceedings of the Conference in Tulcea, 10–13 November, Bonn, 43-52, 2020